Forum europeistyka Strona Główna
FAQ Szukaj Użytkownicy Grupy Profil Zaloguj się, by sprawdzić wiadomości
Forum europeistyka Strona Główna  Zaloguj  Rejestracja
Społeczne i kulturowe aspekty integracji - P.Pawliszak

 
Napisz nowy temat   Odpowiedz do tematu    Forum europeistyka Strona Główna -> Notatki
Zobacz poprzedni temat :: Zobacz następny temat  
Autor Wiadomość
AskA :)
Student



Dołączył: 06 Mar 2008
Posty: 8
Przeczytał: 0 tematów

Ostrzeżeń: 0/5
Skąd: Gdańsk/Kościerzyna

PostWysłany: Pon 10:37, 02 Cze 2008    Temat postu: Społeczne i kulturowe aspekty integracji - P.Pawliszak

Społeczne i kulturowe aspekty integracji

Społeczne i kulturowe aspekty integracji – tezy do egzaminu

1. Co oznacza pojęcie integracji, integracji europejskiej, uniformizacji, globalizacji?
2. Które obszary życia społecznego podlegają integracji europejskiej? W jakim obszarze integracja jest najbardziej zaawansowana?
3. Do czego prowadzi integracja europejska w dziedzinie gospodarczej?
4. Do czego prowadzi integracja europejska w dziedzinie kultury?
5. Jakie elementy kultury europejskiej wywodzą się z starożytnej Grecji, Rzymu, chrześcijaństwa, z tradycji humanistycznej i oświeceniowej?
6. Jakie okresy integracji i dezintegracji można wyróżnić w historii Europy?
7. Co to jest „idea europejska” („idea integracyjna”) i „tożsamość europejska”?
8. Na czym polega modernizacja ekonomiczna, kulturowa i społeczna w Europie?
9. Jakie wartości można uznać za wspólne wartości europejskie? Jaka jest ich treść?
10. Na czym polegały idee integracyjne: greckiej amfiktionii, rzymskiego imperium, karolińskiego imperium pokoju, idea papieża jako zwierzchnika władców, idea odnowy Cesarstwa Rzymskiego, idea Hanzy, Świętego Przymierza, zjednoczenia pod protektoratem Napoleona, Mitteleuropy, Europy federalnej, Europy ojczyzn, Europy o wielu szybkościach, koncentrycznych kręgów, Europy a' la carte
11. Jaki jest główny cel polityki kulturalnej UE określany przez Traktat z Mastricht? Jakie są główne źródła finansowania polityki kulturalnej UE?
12. Na czym polega prawo do wolności sumienia i religii?
13. Jaka jest religijność Polaków na tle religijności Europejczyków?
14. Jakie modele stosunków państwo - kościół występują w Europie? Czy UE popiera jakiś model?
15. Jakie skutki ma modernizacja dla religijności Europejczyków?
16. Podaj przykłady krajów UE gdzie dominuje: katolicyzm, protestantyzm, prawosławie, gdzie jest najwięcej bezwyznaniowców?
17. Co to jest państwo narodowe? Czy w procesie europeizacji państwo narodowe zanika czy też zmienia swoje funkcje?
18. W jakich dziedzinach następuje europeizacja państwa narodowego? Jakie istotne działania zarezerwowane są w procesie europeizacji dla państwa?
19. Co to jest mniejszość narodowa i grupa etniczna, stereotypy etniczne i uprzedzenia?
20. Na czym polega polityka asymilacyjna i polityka integracyjna?
21. Jakie mniejszości narodowe i etniczne uznaje polska Ustawa o mniejszościach narodowych i etnicznych, jakie prawa im przyznaje?
22. Podaj przykłady mniejszości etnicznych w Europie, które: dążą do: a. niepodległości, b. autonomii?
23. Jakie prawa zapewnia przedstawicielom mniejszości Europejska Konwencja Praw Człowieka i Podstawowych Wolności? Jakie standardy wprowadza Europejska Karta Języków Regionalnych i Mniejszościowych i Konwencja Ramowa Rady Europy o Ochronie Mniejszości Narodowych
1. Istota i formy integracji europejskiej

Pojęcie integracji:
Integracja – (łac.) scalanie, łączenie się kilku elementów w całość (spójną, nową ilościowo i jakościowo) będącą złożonym systemem
{wymiary integracji:} proces ten dotyczy zwłaszcza obszarów społeczeństwa (struktury społecznej w jej różnorodnych wymiarach), gospodarki, polityki, kultury (który wymiar najbardziej zaawansowany - jak to mierzyć?), gdzie kształtują się podsystemy,

Integracja wiąże się z uniformizacja i różnicowaniem oraz z globalizacją

• uniformizacją
• gł. procesem uniformizacyjnym (upodobnieniem) jest europeizacja: poddawanie sektorów życia społecznego w różnorodnych zbiorowościach wartościom i normom uznanym za europejskie (wzory z centrum kulturowego), np. europeizacja prawa (pracy, imigracyjnego), edukacji, gospodarki,
• różnicowaniem – dążeniem do partykularności, np. regionalizm (autonomia regionów) pobudzający kulturę i tożsamość regionalną oraz regionalną gospodarkę

Integracja współistnieje i przenika się z globalizacją, jest jednym z jej subprocesów (może być też próbą jej ograniczenia poprzez izolację, protekcjonizm):

globalizacja jest stopniowym rozszerzaniem się na skalę całego globu ziemskiego społecznego podziału pracy i wymiany rynkowej, powiązań i oddziaływań wzajemnych miedzy zbiorowościami ludzkimi we wszystkich sferach życia. Kładzie kres izolacji poszczególnych społeczeństw i powoduje nasilanie się zewnętrznych wpływów na wszystkie sfery ich życia.

i wraz z nią ukazuje wewnętrzne sprzeczności:
jednoczesne rozpadanie się i jednoczenie - fraktegracja
pęd ku uniwersalności i ku partykularności – glokalizacja: proces lokalnego warunkowania – „filtrowania” globalnych wzorów (dóbr, usług, idei, wartości, informacji) prowadzacy do przyswojenia ich w lokalnych społeczeństwach

Integracja jest rodzajem: „Eurolokalizacji”


Integracja europejska jest procesem scalania społeczeństw Europy (nie tylko narodów, państw, gospodarek Unii Europejskiej) – także np. Norwegii (EOG), Szwajcarii, zeuropeizowane są także w pewnym stopniu: Turcja, Rosja, Izrael

Europa nie jest jednością geograficzną – jednością jest Eurazja
(E. półwysep A. – „Wyrostek robaczkowy” A. (P. Valery))
Naturalne granice: północ Morze Północne, Zachód: Atlantyk (ale przez stulecia granicą były Pireneje (Kalifat)
południe: Morze Śródziemne – W starożytności (do VII w.) Obszar Śródziemnomorski

umownie przyjmuje się, że Europa to ziemie od Atlantyku po Ural (od XIX w) poprzednio kresami Europy był Dniepr
Papież JPII mówił o „dwóch płucach Europy” – Wschodzie i Zachodzie (Patroni E. Św. Benedykt + Cyryl i Metody)
Istnieje nieformalne kulturowe kryterium członkostwa w UE
Do UE nie należy z Zach. E. jedynie Chorwacja
Ze Wsch. E. należą jedynie Grecja, Cypr, (Rumunia i Bułgaria) – dyskusje nad Turcją, odrzucenie Jordanii

Europa jest swoistą jednością – wspólnotą: kulturową (kultura europejska nie jest zuniformizowana), a także społeczną, gospodarczą, polityczną uformowana w toku procesów historycznych

Integracja jest procesem historycznym (nie jest to proces zdeterminowany lecz podmiotowy: podmiotami (aktorami społecznymi) są jednostki i różnorodne grupy społeczne):

Okresy historycznego rozwoju:
Kolejne fazy integracji i dezintegracji (jedności i konfliktu)

I faza – kształtowanie podstaw kulturowych – do 476 (Upadek cesarstwa Rzymskiego)
• Starożytność: do III w. - okres grecki, helleński, rzymski do III w.
• Okres łaciński: chrystianizacja imperium, najazdy barbarzyńskie, powstanie obszaru łacińskiego
II faza – od 476 do 1054 (Wielka Schizma Wsch.)
• dezintegracja
• Okres wczesnego średniowiecza: odrodzenie karolińskie (VIII) podział chrześcijaństwa, powstanie kultury wschodniej i łacińskiej
III faza – od 1054 - 1517
• (dezintegracja E. wsch.- 1453 upadek Konstantynopola)
Okres średniowiecza – pierwsze zjednoczenie (christianitas) społeczeństwo feudalne i stanowe, kultura rycerska, miasta średniowieczne

IV faza 1517- 1952
dezintegracja – wojny religijne (wojna stuletnia)
• Drugie zjednoczenie europejskie (Oświecenie): dwór, salon, loże, „La Republique des Lettres”, modernizacja: rozwój nauki, oświaty, gospodarki, przemysłu, demokracji XVII-XVIII
• dezintegracja XIX i 1. poł. XX w. – okres imperialny, wojny narodowe, w tym 2 wojny światowe
V faza
• ku trzeciemu zjednoczeniu (?) od 1952 r. (Kalendarium (Wojtaszczyk 2006: 14)
rdzeniem zjednoczenia jest Unia Europejska: wspólnota samodzielnych państw, ( a także regionów i obywateli), które postanowiły (TUE 1992) w określonych obszarach spraw (zwłaszcza gospodarczych) rozstrzygaś wspólnie , w innych współdziałać lub podejmować decyzje autonomicznie, uwzględniając jednocześnie interesy poszczególnych państw członkowskich (polityka zagraniczna i bezpieczeństwa oraz sprawy wewnetrzne i wymiar sprawiedliwości)

Proces integracji nie jest teleologiczny, ale można zaryzykować, że istnieją trendy ku powstaniu specyficznej zbiorowości europejskiej (zorganizowanej grupy złożonej) o podmiotowości politycznej (zdolnej do kształtowania siebie i swego otoczenia zgodnie z przyjętymi wartościami i interesami)

procesie integracji europejskiej można wyróżnić jej istotne czynniki:
idea europejska i tożsamość europejska.
• idea europejska wiąże się z przekonaniem odnośnie tego, "jaka Europa być powinna".
• tożsamość europejska określa stan świadomości (podzielany i różnorodnie wyrażany w wypowiedziach, działaniach, symbolach i artefaktach) mieszkańców Starego Kontynentu, a więc to, "jaka Europa rzeczywiście jest".
Idea europejska wyznacza europejską tożsamość w sensie idealnym - kanon idei i wartości, których kontynuacja bywa nazywana „europeizacją Europy”. Proces zaś przeciwny - "deeuropeizacją".
Idea europejska niesie w sobie nie tylko ładunek natury kulturowej, ale również kulturowo-politycznej w postaci wspólnej kultury politycznej czy patriotyzmu konstytucyjnego. Nie oznaczają one wyłącznie organizacyjnej przynależności i wierności normom operacyjnym. Elementami składowymi są także demokracja, prawa człowieka, podstawowe wolności, państwo prawne i sama idea polityki jako kultury. Wymienione zasady i wartości tworzą swoisty "twardy rdzeń" europejskiej kultury. U podstaw jednakże odnajdujemy bardziej fundamentalne założenia. Od zdolności do ich twórczego rozwoju zależy trwałość europejskiej konstrukcji.

WSPÓLNOTA EKONOMICZNA

Integracja ekonomiczna państw – proces zbliżania się do siebie gospodarek narodowych integrujacych się państw, którego celem jest pogłębiona współpraca ekonomiczna lub stworzenie jednolitego systemu ekonomicznego (całość złożona z elementów poddanych wspólnym zasadom) (Wojtaszczyk 2006: 22)


Etapy integracji ekonomicznej:
• strefa wolnego handlu
• unia celna
• wspólny rynek (4 wolności - nie wszystkie kraje otworzyły rynek pracy dla nowych członków)
• unia ekonomiczna (bez Danii, Szwecji i W. Brytanii i nowych państw członk.)

Schemat integracji ekonomicznej
Etap Wolny handel Wspólna polityka handlu Swobody rynkowe Wspólna polityka monetarna i fiskalna Jeden
rząd
Strefa wolnego handlu Tak Nie Nie Nie Nie
Unia celna Tak Tak Nie Nie Nie
Wspólny rynek Tak Tak Tak Nie Nie
Unia ekonomiczna Tak Tak Tak Tak Nie

WSPÓLNOTA POLITYCZNA

Integracja polityczna proces powstawania, rozwoju i konsolidowania się wspólnego systemu politycznego

System polityczny UE – system obejmujący instytucje UE, państwa członkowskie, unijne normy prawne (acquis de communautaire), a także europejskie społeczeństwo obywatelskie, w szczególności: organizacje partii politycznych i grup interesu oraz innych organizacji pozarządowych (NGO) oraz instytucje europejskiej opinii publicznej i obywateli UE.


WSPÓLNOTA SPOŁECZNA

Społeczeństwa państw UE znacznie różnią się od siebie, jednakże podlegały i podlegają procesom modernizacji (Europa Wsch. nieco inaczej przebiegającym niż WE. Zach), które prowadzą do znacznego ujednolicenia wartości, norm, zasad i mechanizmów funkcjonowania instytucji społecznych:

Modernizacja to ogół sytuacji, zjawisk i procesów w wyniku których społeczeństwo tradycyjne przekształca się w społeczeństwo nowoczesne, przemysłowe, postindustrialne.

Można wyróżnić wymiary modernizacji:
• m. ekonomiczna: prowadząca do dominacji przemysłu nad rolnictwem, wzrastającą dominacja usług, mechanizacją i automatyzacją, rozszerzeniem się gospodarki rynkowej, rozszerzeniem się gospodarki opartej na wiedzy, wzrastającą produktywnością, zwiększającą się rolą konsumpcji
• m. kulturowa: pojawienie się sekularyzacji i pluralizmu światopoglądowego, racjonalizacja szerokich sfer życia społecznego
• m. społeczna: przekształcenia prowadzące do
o industrializacji (uprzemysłowienia),
o urbanizacji (upowszechnienia zamieszkania w miastach, miastach wielkich) i urbanizmu (miejskiego stylu życia), z czym wiąże się
 zmierzch tradycyjnego autorytetu,
 rozpad dawnych struktur społecznych,
 upowszechnienie edukacji,
• powstania i zwiększania roli państw narodowych,
• rozwoju biurokracji i sformalizowanej organizacji państwa, gospodarki i polityki
• równości obywateli wobec prawa
• nowego podziału ról społecznych
• większej mobilności przestrzennej i społecznej
• powstania państwa dobrobytu: rozwoju zabezpieczenia socjalnego i edukacji
• wydłużenia przeciętnego trwania życia
• nuklearyzacji rodziny
• standaryzacja kariery życiowej w czterech fazach: dzieciństwo (rodzina), młodość (wykształcenie), wiek dojrzały (działalność zawodowa lub praca w domu), starość (renta, emerytura)

Nowoczesność i modernizacja

Pojęcie „nowoczesność” pojawiło się w XVII w. w kontekście sporu czy ludzkość osiągnęła swój punkt szczytowy w starożytności, która ustanowiła standardy prawdy i piękna, czy też dokonuje się postęp (Bauman 1999: 350 {ES})

„nowoczesność” pojęcie opisowe i wartościujące

Pojęcie modernizacji stosuje się w trzech głównych znaczeniach:
• jakakolwiek postępowa zmiana społeczna
• np. technologiczne zmiany w komunikacji społecznej i ich następstwa, zmiana w technice uprawy ziemi i zmiana w podstawach gospodarowania, strukturze rodziny, stylu życia
• tak ogólne rozumienie wewnętrznie zbyt zróżnicowane - mało użyteczne
• kompleks przemian w społecznościach Zachodu od XVI do apogeum w XIX i XX wieku prowadzący od społeczeństwa tradycyjnego do pojawienia się syndromu cech społeczeństwa nowoczesnego (społecznych, politycznych, ekonomicznych, mentalnych)
• najwęższe rozumienie - proces przemian zacofanych społeczeństw próbujących dogonić społeczeństwa rozwinięte – teorie modernizacji, neomodernizacji, teoria konwergencji

Teoria socjologiczna jako element samoświadomości europejskiej zajęła się wyjaśnianiem oczywistego dla Europejczyków podziału na świat nowoczesny i zacofany – poszukiwania czynników postępu

Czynniki postępu
Comte: umysł pozytywny
Spencer: społeczeństwa industrialne – strategia wytwarzania; społeczeństwa militarne – strategia sprawiedliwego podziału skąpych zasobów
Toennies: wola naturalna – wola arbitralna
H. Maine: społeczeństwo losu – społeczeństwo osiągnięć
Durkheim: podział pracy
M. Weber: działanie racjonalne (odczarowanie) – tradycjonalne, emocjonalne

Motywy były poznawcze i praktyczne (unowocześnienie)

Podstawowe założenia teorii modernizacyjnych (zakorzenione w oświeceniowych wizjach postępu):
• rozwój społeczeństw ma charakter liniowy,
• zmiana ma charakter postępu od zacofania do cywilizacji (niekiedy uwzględnia się zmiany regresywne)
• zmiana następuje w różnym tempie ale jest nieuchronna
• wzorcem są kraje Zachodu (modernizacja=westernalizacja; amerykanizacja), ukazujące przyszłość
• ahistoryzm, akulturalizm (słabnący)
• nowoczesność zajmuje coraz szersze obszary i spycha tradycję do małych enklaw

Określenie nowoczesności – celu modernizacji


definiowanie następowało na drodze
• historycznej – definicje ostensywne
• analitycznej

Definiowanie historyczne:
np. Giddens (1990: 1) „nowoczesność odnosi się do sposobów życia lub organizacji, które powstały w Europie około XVII wieku i które później w mniejszym lub większym stopniu zyskały zasięg światowy”

Częściej wskazuje się na wiek XVI jako początek modernizacji

Definiowanie historyczne jest niewystarczające dla realizacji celu uogólniania, wyjaśniania i ewentualnie przewidywania

Definiowanie analityczne:
Socjologia poszukiwała zestawienia atrybutów nowoczesności i odkrycia powiązań między nimi często zestawiając przeciwstawne typy: społeczeństwo tradycyjne – społeczeństwo nowoczesne

E. Durkheim
O podziale pracy społecznej (1893)
Cecha Solidarność mechaniczna Solidarność organiczna
Charakter działań Podobne, jednakowe Wysoce zróżnicowane
Główny typ więzi społecznej Świadomość moralna i religijna Komplementarność i współzalezność
Pozycja jednostki Kolektywizm, nacisk na grupę, wspólnotę Indywidualizm, nacisk na autonomiczne jednostki
Struktura ekonomiczna Pojedyncze, autarkiczne, samowystarczalne grupy Podział pracy, wzajemna zależność grup, wymiana
Kontrola społeczna Represyjne prawa karzące przestępstwa (prawo karne) Prawo odszkodowawcze,
Zabezpieczające kontrakty (prawo cywilne)



Krytyczna koncepcja F. Toenniesa (1855-1936)

Gemenischaft und Gesellschaft (1887)
Nostalgia za utraconą wspólnotą
podstawa WIĘZI SPOŁECZNEJ - wola:
Kurwille – organiczna, naturalna - związana z uczuciem i całością ludzkiego doświadczenia, a pochodzące od niej działanie jest działaniem z wewnętrznej potrzeby
Wessenwille – arbitralna – oddzielona od uczucia, nakierowana na cele zewnętrzne

Cecha Gemeinschaft Wspólnota Gesellschaft Stowarzyszenie
Więzy łączące ludzi pokrewieństwo, braterstwo, sąsiedztwo umowy, wymiana dóbr materialnych, wyrachowanie
We wzajemnych stosunkach ludzie uczestniczą jako: osobowości role społeczne
Środki kontroli zwyczaj, tradycja prawo sformalizowane
Ludzie kierują się: wiarą względem na opinię publiczną
Podstawa gospodarcza Ziemia, własność zbiorowa pieniądz, własność prywatna

M. Weber:
• Charakter własności: dziedziczna, zbiorowe zobowiązania - prywatna
• Mechanizacja pracy: brak – mechanizacja, przemysł, efektywność i produktywność
• Natura siły roboczej: przymusowa - swobodna
• Rynek: rynki lokalne, ograniczone – wolny rynek
• Prawo - Partykularystyczne vs uniwersalistyczne
• Dominujące motywacje – zaspokojenie dotychczasowych potrzeb – nieograniczone dążenie do zysku


T. Parsons: Skala dla porównywania zmodernizowania społeczeństw – na poziomie działań
Zmienne wzoru (pattern variables)
Społeczeństwo tradycyjne Społeczeństwo nowoczesne
Stopień artykulacji struktury społecznej Rozproszenie – niewyartykułowany, luźny, pojemny charakter ról, grup, relacji społecznych Specyficzność – wysoka specjalizacja ról i stosunków społecznych, wyraźny podział pracy, ukierunkowany charakter życia grupowego
Podstawy statusu społecznego Przypisanie Osiąganie
Kryteria rekrutacji
Stosunków społ., ról, grup społ. Partykularyzm Uniwersalizm – oparte na uogólnionych, abstrakcyjnych cechach odnoszących się do wymaganych kompetencji
Kryteria ocen Kolektywizm – poprzez przynależność do określonych zbiorowosci Indywidualizm
Rola emocji Afektywność Neutralność – zakaz eksponowania emocji, racjonalność

Ewolucja wg Parsonsa – to proces wyłaniania się wciąż nowych struktur, które zapewniają lepszą adaptację społeczeństwa do nowych wymogów środowiska.
• dyferencjacja - wyodrębnianie się w społeczeństwie coraz to nowych grup i ról,
• integracja - wytwarzanie adekwatnych środków kontroli społecznej.
3 fazy ewolucji
• społeczeństwo pierwotne,
• przejściowe
• nowoczesne.

Proces zmian podlega instytucjonalizacji - powszechniki ewolucyjne:
• stratyfikacja
• system kulturalnych uzasadnień
• organizacja biurokratyczna
• system pieniężny i rynkowy
• zgeneralizowany i uniwersalny system prawny
• stowarzyszenia demokratyczne
W tych 6 wymiarach można analizować ewolucję systemów społecznych.

Sekwencje stadiów modernizacyjnych

Walt Rostow” „Stadia wzrostu gospodarczego - Manifest niekomunistyczny”

Świat zmierza nie do komunizmu ale do idealnego kapitalizmu poprzez 5 stadiów (napędem jest samoistny wzrost gospodarczy):

1. Społeczeństwo tradycyjne - ekstensywne rolnictwo, zaklęty krąg ubóstwa, przerwanie błędnego koła - akumulacja poprzez pojawienie się etyki protestanckiej w GB; naśladowanie
2. Faza przygotowania do startu - wzrost stopy inwestycji, wzrost poziomu wykształcenia; rozwój instytucji rynkowych, zmaganie sił starego i nowego porządku (ok. 20 lat)
3. Start – wzrost inwestycji i oszczędności, intensywna industrializacja, zmiana technologiczna, intensywny wzrost gospodarczy
4. Dochodzenie do dojrzałości – druga rewolucja przemysłowa (zmiana struktury przemysłu, rozwój przemysłu ciężkiego i chemicznego, zwiększenie stopy inwestycji 10-20% dochodu narodowego),
5. Era masowej konsumpcji (stan nowoczesności) – wybór drogi rozwojowej: supremacja nad innymi (Niemcy, Japonia); welfare state albo zindywidualizowana konsumpcja (USA)

Modele tercjarne:
Alvin Toffler „Trzecia fala”
Fale następują jedne po drugiej,
Fala cofając się zderza się z falą wzbierającą – konflikty

D. Bell: „The Coming of Post-Industrial Society” (1973)

Społeczeństwo preindustrialne – przemysłowe – postindustrialne
Zmieniająca się struktura zatrudnienia zmieniająca mentalność w kierunku racjonalizacji i merytokracji (koniec ideologii – zastąpienie rywalizujących ideologii (kapitalizmu, socjalizmu) racjonalna kalkulacją

• podstawą jest produkcja i zdobywanie informacji wspomaganych przez technologię (modele teoretyczne); wynalazczość wzrasta wykładniczo
• wzrost zatrudnienia w sektorze 3 (usługowym)
• rozwój technik komunikacyjnych, wzrasta intensywność kontaktów międzyludzkich, odmasowienie mediów
• krytyka industrializmu, ruchy ekologiczne
• erozja religii (później: powrót sacrum)

Magatrendy:

John Nisbitt: „Megatrendy” (1982) – ekstrapolacja obecnych trendów
Współcześnie można zaobserwować następujące megatrendy rozwojowe:
• gospodarka i społeczeństwo informacyjne – rozwój usług informacyjnych, obrót informacją, rekoncentracja przemysłu (przemysł teleinformatyczny)
• globalizacja - otwieranie się gospodarek na świat,
• przechodzenie od myślenia i planowania krótkookresowego do długookresowego,
• odrodzenie lokalności - przechodzenie od centralizacji do decentralizacji decyzji,
• samoorganizacja - odchodzenie od pomocy instytucjonalnej na rzecz samopomocy,
• demokratyzację życia społecznego,
• sieciowe struktury w przedsiębiorstwach i polityce zastępują struktury hierarchiczne
• rozszerzanie się gospodarki rynkowej,
• wzmocnienie tendencji regionalizacyjnych,
• wzrost znaczenia ekorozwoju.

Podstawowe cechy nowoczesności potwierdzone w badaniach empirycznych (wg Kumara 1988 za Sztompką 2005; 82) ukazujące się w wielu obszarach życia społecznego

1. Indywidualizm
2. Dyferencjacja
3. Racjonalność – kalkulacja i bezosobowość, centralna rola nauki
4. Ekonomizm – formą ekonomizmu jest także konsumpcjonizm
5. Ekspansywność – w szczególności globalizacja

W systemie ekonomicznym
1. olbrzymia skala wzrostu gospodarczego
2. uprzemysłowienie
3. koncentracja produkcji w miastach i aglomeracjach
4. wykorzystanie nieożywionych źródeł energii
5. wszechobecność innowacji technicznych obejmujących wszelkie sfery życia
6. otwarcie konkurencyjnych rynków pracy najemnej (margines bezrobocia)
7. koncentracja siły roboczej w fabrykach i wielkich przedsiębiorstwach
8. kluczowa rola przedsiębiorców, kierowników, liderów biznesu w kierowaniu produkcją

Struktura społeczna
1. własność i pozycja na rynku staja się głównymi determinantami statusu społecznego wypierając cechy przypisane: wiek, płeć, religię, etniczność
2. rozrasta się klasa średnia
3. zwiększają się różnice pomiędzy wzbogacającą się klasą wyższą i pauperyzującymi się najniższymi segmentami struktury społecznej

System polityczny
1. rosnąca rola państwa: regulacja gospodarki, redystrybucja zasobów, ochrona suwerenności gospodarczej, regulacji ekspansji na obce rynki
2. rozprzestrzenienie się rządów prawa regulujących działania obywateli i państwa
3. poszerzenie kategorii obywatelstwa przyznającej podmiotowość polityczną kolejnym kategoriom społecznym
4. rozprzestrzenianie się racjonalnej, bezosobowej organizacji biurokratycznej jako podstawowej formy zarządzania i administrowania w niemal wszystkich obszarach życia społecznego

System kultury
1. sekularyzacja
2. centralna rola nauki
3. demokratyzacja edukacji
4. pojawienie się kultury masowej opartej na „przemyśle kulturalnym” dostarczającym towary zgodnych z masowymi gustami

Świat życia codziennego
1. rozszerzenie sfery pracy i oddzielenie jej od życia rodzinnego
2. wyraźne wyodrębnienie czasu wolnego i zwiększenie jego zakresu
3. prywatyzacja rodziny i jej izolacja od społecznej kontroli
4. dominujące nastawienie na konsumpcję, nie tylko w wymiarze utylitarnym ale także symbolicznym (ostentacyjna konsumpcja, zakupy kompensacyjne)

system osobowości – osobowość nowoczesna
Alex Inkeles (1976) przeprowadził badania empiryczne w latach 70 dotyczące zmian sposobów postrzegania, wyrażania czegoś i oceniania, sposobu funkcjonowania jednostki, predyspozycji do działania)
– stworzył typ „osobowość nowoczesna” i empirycznie go weryfikował:
1. otwartość na nowe doświadczenia i łatwość akceptacji zmian,
2. otwartość na różnorodność opinii, zainteresowanie problemami szerszej publicznej natury, odrzucenie fundamentalizmu
3. orientacja na teraźniejszość i przyszłość, punktualność,
4. planowanie – organizowanie przyszłych indywidualnych i zbiorowych działań zorientowanych na cele, umiejętność kalkulowania i przewidywania,
5. przekonanie o możliwości poradzenia sobie z problemami społecznymi i zapanowania nad siłami przyrody
6. innowacyjność, gotowość podejmowania ryzyka, rozbudowana potrzeba osiągnięć, negowanie fatalizmu oparte na ufności w regularność i przewidywalność życia społecznego
7. aspiracje oświatowe i zawodowe,
8. nastawienie liberalne i demokratyczne, szacunek dla godności i wolności osoby ludzkiej

Konceptualizacja zmian współczesnych społeczeństw

Krytyka teorii modernizacyjnych:
(Bauman 1999:351-352)
• wszystkie cechy nowoczesnych społeczeństw miały dynamiczny charakter i pęd do intensyfikacji – cywilizacja nie zużywająca się; rozwój bez granic, przekraczanie wszelkich granic, plastyczność, chłonność
• unowocześnienie społ. tradycyjnego – koniec historii, ostatni wielki przełom, brak ograniczeń czasowych
• nie można analizować nowoczesności „z zewnątrz”, wyłącznie z punktu widzenia najbardziej rozwiniętej fazy na fazy niższe – nie zauważano cech, które przeczyły logice rozwoju uznając, że z czasem znikną

• Od lat 70 pojawiła się i zadomowiła perspektywa „ponowoczesna”, która uznała, że nowoczesność jest epoką zamkniętą (miała okres rozkwitu i zmierzchu) podobnie jak poprzedzające ją i da się opisać z „zewnątrz” jako epoka ujawniająca sprzeczności, których nie potrafi rozwiązać własnymi siłami i generuje problemy, które zagrażają jej dalszemu istnieniu
• Przyczyniły się do tego rozpad imperiów kolonialnych (odrzucenie części projektów modernizacyjnych lub użycie ich niezgodnie z logiką modernizacji) oraz doświadczenie totalitaryzmów – wykorzystujące techniki i technologie modernizacyjne do narzucenia siłą porządku społecznego („Nowoczesność i holokaust”) – upadek idei postępu

Nowoczesność z perspektywy postmodernistycznej ukazuje inne cechy:
• Rozbicie trwałych tożsamości i niemożliwe do wykonania zadanie nieustannej konstrukcji tożsamości w warunkach niestabilnych (fragmentaryzacja, tendencje fundamentalistyczne, millenarystyczne, ostentacyjna konsumpcja)
o Ponowoczesne wzory tożsamości (Bauman):
 włóczęga – życie chwilą, nieustanna zmiana miejsca, wykorzenienie, reaktywność
 gracz – nieustannie poszukujący zwycięstwa, kalkulujący ryzyko, stawka nigdy nie jest ostateczna
 turysta – kolekcjoner wrażeń, płacący za „wynajdowane” wrażenia
 spacerowicz – rekreacyjna konsumpcja
• Zadanie rekonstrukcji ładu społecznego głównie w ramach państwa narodowego poprzez prawo stanowione, wyznaczane przez rozwój nauki i technologii zmierzającej do „opanowania sił przyrody” i pełnej kontroli nad środowiskiem – nie zaspokajało istotnych potrzeb człowieka (np. ekonomizacja stosunków społecznych = „nieludzki świat”

Płynna nowoczesność
Nowoczesność „roztapiała” instytucje tradycyjne
Zaczęła jednak roztapiać także instytucje, które wykreowała: stan – klasa – indywidualność
Zstąpiła na poziom mikro: „zombi-kategorie”: rodzina, klasa społeczna, sąsiedztwo…
Przestała wprowadzać nowe rozwiązania systemowe: polityczne działania zbiorowe i strategie komunikacyjne działań indywidualnych zastępując je indywidualnymi wyborami (brak wspólnych logik wyboru, jednostki je konstruują z społecznych elementów)

Nowoczesność rozrywa związek między przestrzenią a czasem:
Nowoczesna władza – panoptikom
Władza późnej nowoczesności
Płynna władza – zarządzanie z daleka, oderwanie od przestrzeni, oderwanie od zobowiązań, od odpowiedzialności; np. wojny w Zatoce, znoszenie wszelkich barier, tak, by otworzyć wszystko na globalna ekonomię


Sprzeczności nowoczesności
• Uwolnienie ludzkości od sił przyrody – emancypacja jednostek (zagrożona przez wzrastającą kontrolę normatywną systemu nad światem życia)
• Kontrola procesów żywiołowych podporządkowana doraźnym potrzebom – wykreowanie chaosu poprzez nieskoordynowane celowe działania (społeczeństwo ryzyka)

Nowoczesność – wg Habermasa niezrealizowany projekt (jeszcze nie ujawnił swego potencjału) - ale ujawnił niezamierzone skutki

Każdy projekt nowoczesnego społeczeństwa miał charakter tymczasowy, niedoskonały, nacechowany samokrytyką - braki w legitymacji
Brak nawet wiary w wartości wyznaczające projekt

Obecnie brak ogólnej wizji „dobrego świata” – rozpad wielkich narracji przed- i nowoczesności (Layotard)
Polityka polega na administrowaniu reaktywnym, stała się zdecentralizowana i przeciwnie do projektu nowoczesności „żywiołowa”

Społeczeństwo współczesne odbiega od typowego modelu nowoczesnego czy jest ponowoczesne?:

„późna nowoczesność” – uwypuklenie cech i problemów nowoczesności i ujawnienie się konsekwencji

„nowoczesność refleksyjna” – eksplozja refleksyjności, refleksja i korygowanie dotychczasowych działań

„Nadnowoczesność” – krańcowa radykalizacja procesów nowoczesnych

Późna nowoczesność - Giddens

Społeczeństwo efektem reprodukcji oraz zmiany

Nie wyszliśmy jeszcze poza nowoczesność
Późna nowoczesność: kulminacja tendencji nowoczesności i globalizacja ich zasięgu
Nie jest to tylko kontynuacja wcześniejszych trendów, lecz nowa jakość

Czynniki:
• interakcje i stosunki odrywają się od lokalnych kontekstów, stają się globalne m.in. poprzez wymianę za pośrednictwem pieniądza i wynalazków telekomunikacyjnych
• eksplozja refleksyjności

Cechy późnej nowoczesności:
• zaufanie do systemów abstrakcyjnych i ekspertów staje się niezbędne, konieczne jest ich używanie
• ryzyko (jakościowo nowe)– niepewność konsekwencji własnych działań (jednostek i podmiotów zbiorowych) i niemożliwość określenia prawdopodobieństwa niezamierzonych, negatywnych skutków - zawodność systemów abstrakcyjnych, sekularyzacja i detradycjonalizacja (upadek strategii radzenia sobie z ryzykiem)
zmiana profilu ryzyka
• uniwersalizacja ryzyka – zagraża wszystkim, np. skażenie środowiska
• globalizacja ryzyka – lokalne przyczyny wywołują globalne skutki (np. skutki rynkowe)
• zwrotność ryzyka – niezamierzony efekt działań ludzkich: np. choroby cywilizacyjne jako konsekwencja stylu życia i pracy
• instytucjonalizacja ryzyka – pojawienie się organizacji, w których ryzyko należy do istoty funkcjonowania, np. rynki finansowe, giełdy, hazard, sport ekstremalny, ubezpieczenia
W wymiarze subiektywnym doświadczenie ryzyka wyostrza się
• silniejsza wrażliwość na ryzyko ze względu na osłabienie mechanizmów obronnych i racjonalizacji religijnych i magicznych
• powszechna świadomość zagrożeń ze względu na upowszechnienie wykształcenia
• uświadomienie błędów systemów abstrakcyjnych i niedoskonałości wiedzy ekspertów

• nieprzejrzystość – niepewny, płynny charakter życia społecznego
• błędy konstrukcyjne w systemach abstrakcyjnych
• niemożliwe do uniknięcia błędy operatorów
• nieuchronność nieplanowanych efektów
• ogromne zróżnicowanie wiedzy, wartości, interesów pomiedzy jednostkami i grupami społecznymi owocujące relatywizmem i dezorientacją
• refleksyjność wiedzy społecznej – nowa wiedza czyni swiat jeszcze bardziej nieprzewidywalnym, bo nie można przewidzieć jej oddziaływania

• globalizacja – rozciągnięcie sieci stosunków społecznych, ekonomicznych, politycznych, wpływów kulturalnych na obszar całego globu
• zmniejsza znaczenie państwa narodowego – zwiększenie roli społ. lokalnego, regionów

strategie radzenia sobie:
• pragmatyczna akceptacja – życie z dnia na dzień, rutyna codzienna
• uparty optymizm – wiara w Opatrzność, postęp, technikę itp.
• cyniczny pesymizm – „korzystanie z życia”, hedonizm
• radykalny sprzeciw – (konstruktywna reakcja) kontestacja, ruchy społeczne reformatorskie i radykalne

WSPÓLNOTA KULTUROWA

Integracja europejska prowadzi do wspólnoty (ale nie zuniformizowanej) kulturowej – nigdy nie było jednak w Europie jednego centrum kulturowego i politycznego (Rzym-Bizancjum; katolicyzm rzymski-protestantyzm; cesarstwo-papiestwo; Francja – Anglia – Niemcy)

• Kultura, wszystko, co jest stworzone przez człowieka i nabywane przez niego w procesie uczenia się, a także przekazywane innym ludziom i następnym pokoleniom w drodze informacji pozagenetycznej.
• Alfred Kroeber i Clyde Kluckhohn: na kulturę składają się wzory sposobów myślenia, odczuwania i reagowania, w szczególności wartości i wrastające z tych wartości normy, a także sankcje skłaniające do ich przestrzegania
• B. Malinowski: kultura jest całością złożoną z częściowo autonomicznych, częściowo współzależnych instytucji ( zaspakajających potrzeby jednostek i zbiorowości, np. instytucja rodziny, małżeństwa, zemsty rodowej, głosowania)

Filary wspólnoty kulturowej (symbolicznie źródłami Europy są Ateny, Rzym i Jerozolima – z tych źródeł czerpano i dokonywano przekształceń nieraz b. znacznych):

Do podstawowych wyznaczników europejskiej kultury na ogół zalicza się:
• grecką filozofię i demokrację (gł. poprzez chrześcijaństwo rzymskie, poprzez naśladownictwo Bizancjum w miastach Włoskich, poprzez recepcję (późno-średniowieczną i w okresie odrodzenia)
• episteme’ – wiedza doświadczalna i wyjaśnialna, idee: nomos, kosmos
• arete’ – virtus – cnota
• zoon politikon, indywidualizm: persona, eidos, eudaimonija
• rzymskie prawo,
• obywatel – podmiot praw państwowych,
• zasady państwa prawa: ius retro non agit, audiatur et altera pars
• judeochrześcijańską religie, światopogląd, etykę
• linearny czas,
• mentalność aktywistyczna: „czyńcie sobie ziemię poddaną”
• wspólna obyczajowość, etyka, światopogląd
• wzorce władzy i państwa, rodziny, gospodarki
• idee sprawiedliwości, pokoju, solidarności społecznej-miłosierdzia
• oraz ich pochodne: dziedzictwo renesansowego humanizmu, racjonalizm, empiryzm, a także romantyzm czy klasycyzm.
• kultura barbarzyńska (plemienna)
• etos wojownika (rycerski: Pieść o Rolandzie, o Nibelungach o Cydzie)
• religijne sankcjonowanie władzy monarszej (Pepin Mały)
• produkcja narzędzi i broni z żelaza
• prawo zwyczajowe

Kultura europejska i tożsamość europejska często kształtowała się w opozycji:
• do Wschodu (barbarzyńcy, Arabowie, Prawosławni, W czasach wielkich odkryć geograficznych: Japończycy, Chińczycy, Hindusi, kultury pierwotne)
• do tradycji
• do autorytaryzmów: Persji, Rozji, komunizmu

A. Ciekawość – zasklepienie
Wielcy podróżnicy, kupcy, misjonarze: Herodot, Marco Polo, Kolumb,
Zachód w przeciwieństwie do Bizancjum, Japonii, Chin, Arabów (od IX w.)

B. Innowacje vs niezmienność
(idea doskonalenia świata także ujarzmiania go (drapieżni łupieżcy); Wschód – harmonia, fatalizm)

C. Prawa jednostki vs despotyzm i niewola
Markiz de Custine o Rosji, Grecy – Persowie, Europa – Azja skolonizowana

D. Indywidualizm vs wspólnota
Rozwój indywidualizmu od czasów greckich

Integracja europejska nie jest uniformizacją kulturową jest uniformizacją (do pewnego stopnia) ekonomiczną
Powinna być równowaga między różnorodnoscią a jednością



Europa jako pluralistyczna wspólnota wartości

UE budowano pragmatycznie na drodze uzgadniania i realizacji wspólnych interesów ekonomicznych.

Wspólnym kontekstem była jednak wspólnota wartości (wywodząca się z chrześcijaństwa i tradycji Oświecenia) i z czasem wartości odgrywają coraz bardziej istotna rolę i staja się przedmiotem dialogu politycznego

 wartości – dowolny przedmiot materialny lub idealny w stosunku do którego „jednostki lub zbiorowości przyjmują postawę szacunku, przypisują mu ważną rolę w swoim życiu i dążenie do jego osiągnięcia odczuwają jako przymus”
 wartości, będące wzorami kulturowymi (model for) mogą być idealne i realne; uznawane, odczuwane i realizowane
 Mogą znajdować się w świadomości społecznej, w interakcjach, w symbolach

Wartości „wbudowane” w proces integracji i instytucje europejskie (Pomian 2004: 217-227):
• pokój (idea rozpowszechniona po I wojnie światowej i jedna z gł. celów powstania EWWiS):
o wykluczenie ze stosunków miedzy państwami i innymi grupami przemocy i uznanie, że konflikty są możliwe do rozwiązania przez negocjacje i arbitraż
o dążenie do usunięcia nienawiści i chęci odwetu między narodami, gr. etnicznymi i in., do wychowania kolejnych pokoleń w duchu przyjaźni i tolerancji
• przedsiębiorczość i dobrobyt: umiejętność przekształcania innowacji w zyski, gospodarka rynkowa, prywatna własność środków produkcji, autonomia przedsiębiorstw (r.óżne krajowe rozwiazania)
• demokracja – demokracja proceduralna, deficyt demokratyczny instytucji unijnych, demokracja partycypacyjna
• praworządność – wyraz instytucje rozjemcze i sądownicze (ETS), wzrastająca niezależność wymiaru sprawiedliwości od władzy wykonawczej, instytucja RPO (Ombudsman), skargi konstytucyjnej, publiczna transparencja
• świeckość – bywa, że państwo nie jest formalnie oddzielone od kościoła, lub jeden z kościołów jest uprzywilejowany jednak stosunek do religii jest prywatna sprawą obywatela, państwo nie ingeruje w sprawy wiary i kultu (???) i nie pozwala na ingerencje kościoła w sprawy państwowe (neutralność światopoglądowa państwa), prawo nie zakłada żadnego światopoglądu religijnego (???).
• Solidarność (pomoc słabszym państwom i grupom obywateli) i altruizm (pomoc krajom i społecznościom nie należącym do Unii)
• prawa człowieka wyrastające z godności człowieka - wolność, równość (szczególny rozwój od XVIII w):
Karta Praw Podstawowych Unii Europejskiej
przyjęta na szczycie w Nicei w grudniu 2000 roku. (włączona do projektu Traktatu Konstytucyjnego)
Art. 1. Godność osoby ludzkiej
1. Godność osoby ludzkiej szanuje się i chroni. 2. Każdy jest równy wobec prawa.
Art. 2. Prawo do życia
1. Każdy ma prawo do życia.
2. Nikt nie może być skazany na karę śmierci ani stracony.
Art. 3. Prawo do poszanowania integralności osoby ludzkiej
1. Każdy ma prawo do poszanowania swojej integralności fizycznej i psychicznej.
2. W dziedzinach medycyny i biologii muszą być szanowane w szczególności następujące zasady:
- zakaz praktyk eugenicznych,
- poszanowanie świadomej zgody pacjenta,
- zakaz czynienia ciała ludzkiego i jego produktów źródłem korzyści finansowych,
- zakaz reproduktywnego klonowania istot ludzkich.
Art. 4. Zakaz tortur i nieludzkiego postępowania
Nikt nie będzie poddany torturom ani nieludzkiemu lub poniżającemu postępowaniu albo karaniu. Nikt nie może być wydalony lub wydany Państwu, w którym byłby narażony na skazanie na karę śmierci, tortury lub nieludzkie postępowanie.
Art. 5. Zakaz niewolnictwa i pracy przymusowej
1. Nikt nie będzie trzymany w niewoli lub poddaństwie.
2. Nikt nie będzie zmuszony do świadczenia pracy przymusowej lub obowiązkowej.
Art. 6. Prawo do wolności i bezpieczeństwa
Każdy ma prawo do wolności i bezpieczeństwa osobistego. Nikogo nie pozbawi się wolności, z wyjątkiem szczególnych przypadków i w trybie ustalonym przez prawo.
Art. 7. Prawo do skutecznego środka ochrony praw
Każdy, czyje prawa i wolności zostały naruszone ma prawo do skutecznego środka prawnego przed sądem.
Art. 8. Prawo do rzetelnego procesu
1. Każdy ma prawo do sprawiedliwego i publicznego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony prawem.
2. Tym którzy nie mają wystarczających środków finansowych umożliwia się pomoc prawną, jeżeli jest ona niezbędna do zapewnienia skutecznego dostępu do wymiaru sprawiedliwości.
Art. 9. Domniemanie niewinności oraz prawo do obrony
1. Każdego oskarżonego uważa się za niewinnego do czasu udowodnienia mu winy zgodnie z prawem.
2. Każdemu oskarżonemu gwarantuje się poszanowanie jego praw do obrony.
Art. 10. Nie ma kary bez uprzedniej ustawy
1. Nikt nie będzie uznanym winnym popełnienia czynu polegającego na działaniu lub zaniechaniu, który według prawa wewnętrznego, prawa Unii lub prawa międzynarodowego nie był zagrożony karą w czasie jego popełnienia. Nie będzie również wymierzona kara surowsza od tej, którą można było wymierzyć w czasie, gdy czyn zagrożony karą został popełniony. Jeżeli prawo, które weszło w życie po popełnieniu czynu zagrożonego karą, przewiduje za ten czyn karę łagodniejszą niż prawo dotychczasowe, obowiązuje prawo późniejsze.
2. Niniejszy przepis nie stanowi przeszkody w sądzeniu i skazaniu jakiejkolwiek osoby winnej działania lub zaniechania, które w czasie popełnienia stanowiły czyn zagrożony karą według ogólnych zasad prawa międzynarodowego.
Art. 11. Zakaz ponownego sądzenia lub karania
Nikt nie będzie ponownie sądzony lub skazany w postępowaniu karnym za przestępstwo, za które został już prawomocnie uniewinniony lub skazany zgodnie z prawem.
Art. 12. Poszanowanie życia prywatnego
Każdy ma prawo do poszanowania swojej prywatności, honoru, domu oraz tajemnicy korespondencji i komunikowania się.
Art. 13. Życie rodzinne
1. Każdy ma prawo do poszanowania swojego życia rodzinnego.
2. Każdy ma prawo do zawarcia małżeństwa i założenia rodziny, zgodnie z prawem krajowym, regulującym korzystanie z tego prawa.
3. Zapewnia się prawną gospodarczą i socjalną ochronę rodziny.
Art. 14. Wolność myśli, sumienia i wyznania
Każdy ma prawo do wolności myśli, sumienia i wyznania.
Art. 15. Wolność słowa
Każdy ma prawo do wolności słowa. Prawo to obejmuje wolność posiadania poglądów oraz otrzymywania i przekazywania informacji i idei bez ingerencji władz publicznych i bez względu na granice państwowe.
Art. 16. Prawo do nauki
1. Każdy ma prawo do nauki oraz prawo dostępu do szkolenia zawodowego i ustawicznego. Prawa te obejmują prawo do nieodpłatnej nauki obowiązkowej.
2. Zakładanie placówek oświatowych jest wolne od ograniczeń.
3. Zagwarantowane jest prawo rodziców do zapewnienia wychowania i nauczania ich dzieci zgodnie z przekonaniami religijnymi i filozoficznymi rodziców.
Art. 17. Wolność zgromadzania oraz stowarzyszania się
Każdy ma wolność pokojowego zgromadzania się oraz wolność stowarzyszania się z innymi, włącznie z prawem tworzenia i przystępowania do związków zawodowych oraz partii politycznych.
Art. 18. Prawo dostępu do informacji
Każdy obywatel Unii i każdy jej stały mieszkaniec ma prawo dostępu do dokumentów Parlamentu Europejskiego, Rady oraz Komisji.
Art. 19. Ochrona danych
Każdy ma prawo zdecydowania czy jego dane osobowe mogą być ujawnione i jak mogą być wykorzystane.
Art. 20. Prawo do własności
Każda osoba ma prawo do władania, używania lub korzystania z mienia legalnie nabytego. Nikt nie może być pozbawiony swojego mienia, chyba że w interesie publicznym i w przypadkach oraz na warunkach przewidzianych przez prawo, pod warunkiem uprzedniej gwarancji słusznego odszkodowania.
Art. 21. Prawo do azylu oraz wydalanie cudzoziemców
1. Obywatele państw trzecich mają prawo do azylu w Unii Europejskiej zgodnie z postanowieniami Konwencji Genewskiej z dnia 28 lipca 1951 r. i Protokołu z dnia 31 stycznia 1967 r. odnoszącymi się do statusu uchodźców.
2. Zakazuje się zbiorowego wydalania cudzoziemców.
Art. 22. Równość i niedyskryminacja
1. Zakazuje się jakiejkolwiek dyskryminacji ze względu na płeć, rasę, kolor skóry lub pochodzenie etniczne czy społeczne, język, religię lub przekonania, poglądy polityczne, należenie do mniejszości narodowej, majątek, urodzenie, niepełnosprawność, wiek oraz orientację seksualną.
2. W ramach Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską oraz Traktatu o Unii Europejskiej zakazana jest jakakolwiek dyskryminacja ze względu na obywatelstwo.
3. Unia dąży do eliminowania nierówności i promuje równość między mężczyznami i kobietami, w szczególności równość między płciami zapewnia się przez określanie płac i innych warunków pracy.
Art. 23. Prawa dzieci
Dzieci muszą być traktowane jako równe jednostki, muszą one mieć możność wpływu na sprawy dotyczące ich osoby w stopniu korespondującym z ich dojrzałością.
Art. _. Zasada demokracji
1. Wszystkie władze publiczne pochodzą od ludu.
2. Unia i jej instytucje zasadzają się na zasadach wolności, demokracji, poszanowania dla praw człowieka oraz państwa prawnego, zasad które są wspólne dla Państw Członkowskich.
Art. 24. Partie polityczne
Każdy obywatel ma prawo tworzenia partii politycznej na obszarze Unii i każdy ma prawo przystąpienia do takiej partii. Takie partie polityczne muszą szanować prawa i wolności gwarantowane w niniejszej Karcie.
Art. 25. Prawo do czynnego i biernego udziału w wyborach do Parlamentu Europejskiego
1. Posłowie do Parlamentu Europejskiego wybierani są w wyborach bezpośrednich i powszechnych oraz w wyniku wolnego i tajnego głosowania.
2. Każdy obywatel Unii ma czynne oraz bierne prawo wyborcze jako kandydat w Państwie Członkowskim, w którym ma stale miejsce zamieszkania na tych samych warunkach, co obywatele tego Państwa.
Art. 26. Prawo do czynnego i biernego udziału w wyborach do samorządu terytorialnego
Każdy obywatel Unii ma czynne oraz bierne prawo wyborcze jako kandydat w wyborach do samorządu terytorialnego w Państwie Członkowskim, w którym ma stale miejsce zamieszkania na tych samych warunkach, co obywatele tego Państwa.
Art. 27. Stosunki z administracją
1. Każda osoba ma prawo do załatwienia jej spraw w sposób bezstronny, retelny i w rozsądnym terminie przez instytucje i organy Unii.
2. Prawo to obejmuje:
- prawo każdej osoby do osobistego przedstawienia sprawy zanim zostanie wydana w stosunku do niej jakakolwiek negatywna decyzja;
- prawo każdej osoby do dostępu do jej akt sprawy, przy poszanowaniu uprawnionych interesów poufności i tajemnicy handlowej;
- obowiązek organu administracji uzasadnienia decyzji.
3. Każda osoba może przedstawić swoją sprawę instytucji Unii w jednym z jej oficjalnych języków oraz musi otrzymać odpowiedź w tym języku.
Art. 28. Ombudsman
Każdy obywatel Unii oraz każda osoba fizyczna i prawna mająca stale zamieszkanie lub zarejestrowana w Państwie Członkowskim mają prawo przedstawić Ombudsmanowi Unii sprawy niewłaściwego działania instytucji lub organów Unii, z wyjątkiem Trybunału Sprawiedliwości oraz Sądu Pierwszej Instancji w odniesieniu do ich funkcji sądowych.
Art. 29. Prawo do petycji
Każdy obywatel Unii oraz każda osoba fizyczna i prawna mająca stale zamieszkanie lub zarejestrowana w Państwie Członkowskim mają prawo do petycji do Parlamentu Europejskiego.
Art. 30. Prawo poruszania się
Każdy obywatel Unii ma prawo do poruszania się oraz do swobodnego zamieszkania na terytorium Państw Członkowskich.
Art. 31. Prawa socjalne i zasady
Instytucje oraz organy Unii, Państw Członkowskich, wyłącznie w ramach prawa Wspólnoty oraz partnerzy społeczni na poziomie Unii, działając w ramach ich uprawnień, przestrzegają praw socjalnych oraz wprowadzają w życie zasady społeczne określone w niniejszej Karcie.
Art. 32. Wolność wyboru zawodu
Każdy ma prawo wyboru oraz wykonywania zawodu.
Art. 33. Prawa pracowników do informacji i konsultacji w ramach zakładu pracy
Pracownicy i ich reprezentanci mają prawo do informacji i konsultacji we właściwym czasie w ramach zatrudniającego ich zakładu pracy.
Art. 34. Prawo do sporów zbiorowych i akcji
Pracodawcy i pracownicy mają prawo do negocjacji oraz zawierania układów zbiorowych oraz do podejmowania akcji zbiorowej, w przypadkach konfliktu interesów, dla obrony ich interesów gospodarczych i socjalnych, włączając w to poziom Unii Europejskiej, w warunkach określonych przez krajowe prawo i praktykę.
Art. 35. Prawo do czasu na odpoczynek i do corocznego urlopu
Każdy pracownik ma prawo do określenia maksymalnego czasu pracy, do codziennego i cotygodniowego czasu na odpoczynek oraz do corocznego płatnego urlopu.
Art. 36. Bezpieczne i zdrowe warunki pracy
Każdy pracownik ma prawo do bezpiecznych i zdrowych warunków pracy.
Art. 37. Ochrona młodocianych
Minimalny wiek przyjęcia do pracy musi być nie niższy niż minimalny wiek obowiązku szkolnego bez uszczerbku dla takich zasad, jakie mogą być bardziej korzystne dla młodocianych, w szczególności tych, które zapewniają ich przygotowanie do zawodu poprzez szkolenie zawodowe oraz z uwzględnieniem wyłączeń ograniczonych do pewnych lekkich prac.
Młodociani przyjęci do pracy muszą mieć warunki pracy odpowiednie dla ich wieku.
Art. 38. Prawo do ochrony w przypadkach zwolnienia z pracy
Wszyscy pracownicy mają prawo do ochrony przed niesprawiedliwym lub sprzecznym z prawem zwolnieniem z pracy.
Art. 39. Prawo pracowników do ochrony rodziny i życia zawodowego
Wszyscy pracownicy mają prawo do ochrony rodziny i życia zawodowego. Prawo to obejmuje w szczególności urlop macierzyński przed oraz po połogu a także prawo do urlopu rodzicielskiego po urodzeniu lub adopcji dziecka.
Art. 40. Prawo pracowników migrantów do równego traktowania
Obywatele państwa trzeciego pracujący legalnie na terytorium Państw Członkowskich są uprawnieni do traktowania nie mniej korzystnego niż pracownicy z Unii Europejskiej w odniesieniu do warunków pracy.
Art. 41. Bezpieczeństwo socjalne i pomoc społeczna
1. Ustanowi się przepis, odpowiednio do zasad każdego Państwa Członkowskiego, regulujący zasiłki z tytułu ubezpieczenia społecznego na wypadek macierzyństwa, choroby, uzależnienia lub wieku starczego oraz w przypadku bezrobocia.
2. Ustanowi się przepis regulujący pomoc społeczną oraz zasiłek mieszkaniowy w celu zagwarantowania godnej egzystencji każdemu, komu brak na to odpowiednich środków.
Art. 42. Ochrona zdrowia
Każdy ma prawo dostępu do opieki medycznej i środków profilaktyki odpowiednio do zasad każdego Państwa Członkowskiego.
Art. 43. Niepełnosprawni
Ustanowi się przepis regulujący środki integracji społecznej i zawodowej niepełnosprawnych.
Art. 44. Ochrona środowiska
Polityka unijna zapewni ochronę środowiska, która obejmie zachowanie, ochronę oraz poprawę jakości środowiska, ochronę zdrowia ludzkiego oraz roztropną i racjonalną utylizację zasobów naturalnych.
Art. 45. Ochrona konsumenta
Polityka unijna zapewni wysoki poziom ochrony zdrowia, bezpieczeństwa i interesów konsumentów.
Art. 46. Zakres obowiązywania
1. Przepisy niniejszej Karty stosuje się do instytucji i organów Unii, w zakresie ich uprawnień przyznanych im w Traktatach, jak również do Państw Członkowskich, wyłącznie w ramach stosowania przez nie prawa Unijnego (...).
Podobnie wartości europejskie widzi T. G. Ash (G.W. 10-11.02.07 s. 24-25): wolność, pokój, prawo, dobrobyt, różnorodność, solidarność, podkreśla, że to ideały, które nie w pełni są realizowane:
• wolność:
o defekty demokracji: korupcja, lobbying kapitału, mniejsza wolność uboższych, deficyt demokracji unijnej,
o realizowana dzięki NATO, OBWE, Rady Europy i jej (ETPC)
• pokój:
o być może bardziej zależał od NATO i USA, konflikty na Bałkanach (słabość UE)
• prawo
o w praktyce równi i równiejsi (S. Berlusconi), ograniczenia z powodu „wojny z terroryzmem”, niektórzy w nadrzędności prawa unijnego widzą odebranie praw demokratycznym parlamentom
• dobrobyt
o istnieją enklawy ubóstwa, trudno powiedzieć czy dobrobyt zawdzięczamy UE (H. James, „Europe Reborn” PKB rósł równie szybko przed i po powstaniu EWG; Szwajcaria, Norwegia)
• różnorodność
o istnieje uniformizacja ale i regionalizacja i lokalizacja
• solidarność
o nadal szerokie sfery wykluczenia społecznego, znacznie skromniejsze wspieranie nowych członków niż Portugalii, Grecji, Irlandii (26 euro rocznie na obywatela EU 15 dla nowych)
o wsparcie charytatywne dla krajów rozwijających się ale i olbrzymi protekcjonizm rolny, większy niż USA

Próba zdefiniowania tożsamości europejskiej
• Pojęcie tożsamości odnosi się do podstawowej potrzeby jednostek, jaką jest potrzeba przynależności. W procesie socjalizacji kształtuje się poczucie bliskości, bezpieczeństwa, wzajemnych więzi, zakorzenienia i stabilności. Identyfikowanie się jednostki z dorobkiem i symbolami grupy nadaje sens poczuciu przynależności. Dlatego też tożsamość to rzeczywistość istniejąca w świadomości ludzi, którzy w niej uczestniczą i ją tworzą.
• Elementy takie jak flaga, czy hymn, tradycyjnie wiązały się z regionem, następnie z państwem narodowym, lecz zawsze postrzegane były jako znaczący, materialny punkt odniesienia służący autoidentyfikacji. Wprowadzenie tych symboli na forum ponadnarodowe, to ważny krok na drodze do kształtowania się poczucia jedności wśród obywateli Europy. Innymi punktami odniesienia z którymi Europejczycy mogą i często się identyfikują są instytucje Unii Europejskiej, instytucje w których decydują się sprawy bezpośrednio ich dotyczące, ponieważ w wielu dziedzinach polityki to nie państwo narodowe, lecz instytucje Unii tworzą obowiązujące prawo. Innym, bardzo ważnym punktem odniesienia jest wspomniane powyżej obywatelstwo europejskie. Obywatelstwo Unii wykracza poza granice państw narodowych i automatycznie poszerza możliwy zakres identyfikacji jednostki z racji przynależności nie tylko do regionu (mała ojczyzna), czy narodu, lecz także do struktury w coraz większym stopniu politycznej, jaką jest Unia Europejska.
• Na gruncie wspólnotowym koncepcja tożsamości europejskiej pojawiła się po raz pierwszy w Deklaracji o Tożsamości Europejskiej, przyjętej przez szefów państw
i rządów podczas spotkania na szczycie w Kopenhadze w grudniu 1973 roku. Inne, niemniej ważne dokumenty to pochodząca z kwietnia 1978 roku Deklaracja Kopenhaska - Deklaracja o Demokracji oraz Uroczysta Deklaracja o Unii Europejskie, przyjęta w Sztutgardzie w czerwcu 1983 roku.
• Deklaracja Kopenhaska z 1973 roku wymienia następujące elementy tożsamości europejskiej: stosowanie zasad demokracji przedstawicielskiej, rządy prawa, sprawiedliwość społeczna oraz poszanowanie praw człowieka. Deklaracja postanawia: „Dziewięć państw członkowskich pragnie zapewnić poszanowanie cenionych przez nie wartości prawnych, politycznych i moralnych oraz zachowanie bogactwa różnorodnych kultur narodowych. Ponieważ łączy je ten sam stosunek do życia, wyrażający się wolą stworzenia społeczeństwa na miarę potrzeb jednostki, są zdecydowane stać na straży zasad reprezentatywnej demokracji, rządów opartych na prawie, sprawiedliwości społecznej, stanowiącej ostateczny cel postępu ekonomicznego - oraz szacunku dla praw człowieka. Są to właśnie podstawowe składniki tożsamości europejskiej.”
• Nadto artykuł F Traktatu ustanawiającego Unię Europejską (w wersji z Maastricht), odwołuje się do zasad demokracji oraz poszanowania praw podstawowych. Z kolei nieco zmodyfikowaną treść zawiera artykuł 6 Traktatu ustanawiającego Unię Europejską (w wersji z Amsterdamu), który stanowi, iż „Unia jest ustanowiona na zasadach wolności, demokracji, poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności oraz praworządności, na zasadach, które są wspólne dla Państw Członkowskich.”
Polityka kulturalna Unii Europejskiej

Początki polityki kulturalnej Wspólnot
Polityka kulturalna Wspólnot jest stosunkowo nową dziedziną jej działalności. Wspólnoty Europejskie, dające początek Unii Europejskiej, powstały jako organizacje mające na celu uporządkowanie sytuacji gospodarczej i handlowej w Europie po zakończeniu II wojny światowej. W początkowej fazie ich istnienia twórcy Wspólnot skupili się na rozwiązywaniu problemów natury ekonomicznej, dopiero w późniejszym okresie okazało się konieczne budowanie poczucia wspólnoty obywateli Europy, czego podstawą stała się kultura i dziedzictwo europejskie.
Wyrazem tego była uchwalona na szczycie w Kopenhadze w 1973 r. „Deklaracja Tożsamości Europejskiej", będąca pierwszą próbą definicji tożsamości europejskiej w oparciu o wspólne wartości takie jak prawa człowieka, demokracja, państwo prawa. Deklaracja postanawia: „Dziewięć państw członkowskich pragnie zapewnić poszanowanie cenionych przez nie wartości prawnych, politycznych i moralnych oraz zachowanie bogactwa różnorodnych kultur narodowych. Ponieważ łączy je ten sam stosunek do życia, wyrażający się wolą stworzenia społeczeństwa na miarę potrzeb jednostki, są zdecydowane stać na straży zasad reprezentatywnej demokracji, rządów opartych na prawie, sprawiedliwości społecznej, stanowiącej ostateczny cel postępu ekonomicznego - oraz szacunku dla praw człowieka. Są to właśnie podstawowe składniki tożsamości europejskiej.”

Kolejnym krokiem na drodze budowania polityki kulturalnej Wspólnot była rezolucja Parlamentu Europejskiego o „Ochronie dóbr kultury europejskiej” z 1974, który to po wyborach w 1979 r. powołał do życia parlamentarną komisję ds. polityki kulturalnej.
Europejski Miesiąc Kultury - Europejskie Miasta Kultury
Przełomem w tworzeniu polityki kulturalnej Wspólnot okazała się dopiero jednak „Uroczysta Deklaracja w sprawie Unii Europejskiej” z 1983 r., w której postanowiono budować poczucie wspólnoty europejskiej przez odwołanie się do wspólnego dziedzictwa kulturowego. W tym samym roku utworzony został specjalny budżet na realizację inicjatyw kulturalnych, w tym także „Europejskiego Miasta Kultury” i „Europejskiego Miesiąca Kultury”. Tytuł „Europejskiego Miasta Kultury”, pośród 9 innych miast europejskich, piastował w roku 2000 Kraków. Również w Krakowie zrealizowana została pierwsza edycja przeznaczonego dla państw spoza UE „Europejskiego Miesiąca Kultury”.
Lata 80-te XX w
W latach 80-tych XX w. działania w sektorze kultury uległy pewnemu przyspieszeniu. Przyjęto w tym czasie zasadę subsydiarności, mającą zastosowanie także w dziedzinie kultury, oraz powoli zaczęto doceniać rolę kultury w życiu społecznym i gospodarczym obywateli. Na przełomie lat 80-tych i 90-tych rozpoczęto regularne spotkania Rady Ministrów Kultury, które odbywają się do dziś, zazwyczaj kilka razy do roku w państwach obejmujących prezydencję w danym półroczu. W tym samym czasie powołano do życia Komitet ds. Kultury, który stanowi grupę roboczą ekspertów ze wszystkich państw członkowskich, spotykających się regularnie w celu negocjowania poszczególnych elementów działań polityki kulturalnej Wspólnot.
Pierwszy program w dziedzinie kultury
Na początku lat 90-tych powołano także pierwszy program wspólnotowy w sferze kultury – Program Ochrony Dziedzictwa Architektonicznego. Warto dodać, iż w programie tym uczestniczyła również Polska, realizując szereg projektów z zakresu konserwacji i ochrony zabytków, np. restauracja Amfiteatru w Łazienkach Królewskich w Warszawie, konserwacja zachodniej ściany Zamku Średniego w Malborku, konserwacja Kaplicy Św. Trójcy na zamku w Lublinie.
Traktat z Maastricht - art. 151 TWE
Jednakże prawdziwe rozpoczęcie działań w ramach polityki kulturalnej Wspólnot pojawiło się dzięki zapisom traktatu z Maastricht, który wchodząc w życie 1 listopada 1993 dał formalny początek nie tylko Unii Europejskiej, ale także jej działalności w sferze kultury. Już art. 3 Traktatu mówi, iż jednym z celów Unii jest przyczynianie się do rozkwitu kultur państw członkowskich. Kulturze został poświęcony osoby artykuł, art. 151, w którym wyraźnie zaznaczono, iż w gestii zainteresowania Unii leży wspieranie różnorodności kulturowej Europy, przy równoczesnym podkreślaniu znaczenia wspólnego dziedzictwa europejskiego. Unia Europejska nie ma jednakże zastąpić państw członkowskich w kreowaniu polityki kulturalnej - zgodnie z zasadą subsydiarności Unia może uzupełniać działania państw narodowych w następującym zakresie
• Pogłębiania wiedzy oraz upowszechniani kultury i historii narodów europejskich,
• Zachowania i ochrony dziedzictwa kulturowego o znaczeniu europejskim,
• Niehandlowej wymiany kulturalnej,
• Twórczości artystycznej i literackiej, włącznie z sektorem audiowizualnym.
Kolejne paragrafy art. 151 umożliwiają Unii Europejskiej podjęcie działań w sferze kultury we współdziałaniu z państwami trzecimi a także organizacjami międzynarodowymi, np. Radą Europy. Konieczność uwzględniania aspektów kulturalnych w tworzeniu swoich polityk sugeruje Unii paragraf 4. Traktat z Maastricht jednakże nie narusza zasady jednomyślności podejmowania decyzji w sferze kultury przez Radę Ministrów Kultury (procedura współdecyzji z Parlamentem Europejskim). Dodatkowe zapisy mające zastosowanie w sferze kultury zawiera art. 87(3)(d) Traktatu, który umożliwia państwom członkowskim wspieranie finansowe operatorów kulturalnych w zakresie promocji kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego, pod warunkiem, iż takie działanie nie narusza zasad wolnej konkurencji.
Lata 90-te XX w.
Lata 90-te to rozwój programów w dziedzinie kultury. Powstały wówczas aż trzy:
• Raphael (ochrona dziedzictwa kulturowego),
• Kaleidoscope (twórczość artystyczna i sztuka),
• Arianne (książka i czytelnictwo).
Polska jako państwo stowarzyszone z Unią Europejską mogła korzystać po wpłaceniu odpowiednich składek z wszystkich tych programów, jednakże zainteresowaniem polskich operatorów kulturalnych cieszyły się tylko te dwa pierwsze. W ramach projektów powstałych w owym czasie dokonano np. konserwacji ołtarzy barokowych w kościele oo. Franciszkanów w Kalwarii Pacławskiej, współfinansowano jedną z edycji Festiwalu Wratislavia Cantans czy Festiwalu Malta.
Sytuacja obecna
Obecnie środki finansowe na działania w sektorze kultury płyną z dwóch podstawowych źródeł. Pierwszym z nich są programy wspólnotowe – stworzone przez Dyrekcję Generalną ds. Kultury i Edukacji i przeznaczone bezpośrednio i wyłącznie na szeroko rozumiane działania kulturalne (Program Ramowy Kultura 2000 oraz Program Media Plus) oraz te programy, które aczkolwiek przeznaczone zostały w pierwszej kolejności na inne działania, mają pewien „potencjał kulturowy” (np. eContent, Life, Młodzież). Drugą ścieżką finansowania kultury, a przede wszystkim inwestycji w infrastrukturę kulturalną, są fundusze strukturalne. Warto także pamiętać o projektach realizowanych w ramach inicjatyw wspólnotowych (szczególnie Interreg) - tj. projektów współpracy regionalnej, transgranicznej, transnarodowej.
Kultura w Traktacie (TWE)
Podstawą prawną działań Unii Europejskiej w dziedzinie kultury jest artykuł 151 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską. Obszar kultury podlega wyłącznym kompetencjom państw członkowskich, czego wyrazem jest zapis w drugim punkcie ww. artykułu, który mówi o tym, że „działanie Wspólnoty zmierza do zachęcania do współpracy między państwami członkowskimi oraz, jeśli to niezbędne, do wspierania i uzupełniania ich działań…“. Art. 151 mówi także o tym, że działania Wspólnoty w dziedzinie kultury podlegają procedurze współdecydowania zgodnie z art. 251, z tą jednak różnicą, że „Rada stanowi jednomyślnie w toku całej procedury określonej w art. 251“. Wymóg jednomyślności ma poważne konsekwencje praktyczne, ponieważ jak łatwo sobie wyobrazić, trudno jest sprawić, żeby dwadzieścia pięć państw członkowskich o odmiennych priorytetach narodowych polityk kulturalnych, historii, sytuacji gospodarczej, wyobrażeniach oraz oczekiwaniach w dziedzinie kultury, mówiło zgodnie jednym głosem. A właśnie jednogłośność jest potrzebna w celu wprowadzenia najmniejszej nawet zmiany do propozycji Komisji oraz do przyjęcia końcowej wersji dokumentu. Patrząc na cały proces z punktu widzenia procedury współdecydowania, do przyjęcia decyzji potrzebna j


Post został pochwalony 0 razy
Powrót do góry
Zobacz profil autora
Wyświetl posty z ostatnich:   
Napisz nowy temat   Odpowiedz do tematu    Forum europeistyka Strona Główna -> Notatki Wszystkie czasy w strefie EET (Europa)
Strona 1 z 1

 
Skocz do:  
Możesz pisać nowe tematy
Możesz odpowiadać w tematach
Nie możesz zmieniać swoich postów
Nie możesz usuwać swoich postów
Nie możesz głosować w ankietach
fora.pl - załóż własne forum dyskusyjne za darmo
Powered by phpBB © 2001, 2002 phpBB Group
BBTech Template by © 2003-04 MDesign
Regulamin